Sōseki Natsume – Botchan

Όπως μαθαίνουμε αυτό το μυθιστόρημα ήταν κάτι σαν υποχρεωτικό ανάγνωσμα για τους μαθητές στην Ιαπωνία πριν από εκατό χρόνια. Γραμμένο το 1904 μιλά για τη ζωή ενός νεαρού άντρα από αριστοκρατική, πλην ξεπεσμένη, οικογένεια που σπουδάζει στο Τόκιο και στη συνέχεια προσλαμβάνεται σαν καθηγητής των μαθηματικών σ’ ένα χωριό της επαρχίας.
Ο ήρωας του βιβλίου είναι ένας ιδιόρρυθμος χαρακτήρας, που μοιάζει να αδυνατεί να συνάψει κοινωνικές σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Η μόνη ψυχή που φαίνεται να τον καταλαβαίνει είναι η πρώην υπηρέτρια της οικογένειάς του, που όχι μόνο τον στηρίζει στα δύσκολα, αλλά και η οποία φροντίζει να τον ξελασπώνει όταν τα βρίσκει σκούρα σε ό,τι αφορά τα οικονομικά. Μ’ αυτή τη γυναίκα έχει αναπτύξει μια σχέση μητέρας-γιου και παρά το ότι ο αδελφός του είναι ακόμη ζωντανός τη θεωρεί σαν τη μοναδική του συγγενή. Ακόμη και στη «ξενιτιά», όπου εξορίζεται για χάρη της δουλειάς, η ευγενής εικόνα της τον ακολουθεί, κι αυτή είναι που τον προστατεύει, έστω και εξ αποστάσεως, απ’ τα χειρότερα.
Ο συγγραφέας, ένας από τους πιο γνωστούς της Ιαπωνίας, μοιάζει μ’ αυτό το πρώτο μυθιστόρημά του να επιχειρεί να ασκήσει μια με αδρές πινελιές μαύρου χιούμορ κριτική στην κοινωνία ενός χωριού-καρικατούρας της επαρχίας, αλλά και στην ιαπωνική κοινωνία γενικότερα. Καταπιάνεται με τα θέματα της παράδοσης, των καλών τρόπων και της διακηρυχθείσας ηθικής με ύφος ελαφρώς ειρωνικό, το οποίο πού και πού γίνεται σαρκαστικό. Είναι σα να λέει στον αναγνώστη να μην πιστεύει τα ωραία λόγια και να μην παρασύρεται από τους κήρυκες, αλλά και να μη βιάζεται κιόλας να βγάλει συμπεράσματα, αφού συνήθως πίσω έχει η γάτα την ουρά. Παρακολουθώντας τα έργα και τις ημέρες του ήρωα ο αναγνώστης, θέλοντας και μη, ταυτίζεται μαζί του, αφού αυτός ζει καταστάσεις, τις οποίες λίγο-πολύ ζήσαμε όλοι: μεγάλα όνειρα και διαψευσμένες προσδοκίες, πίστη στη φιλία και απογοήτευση, αποφάσεις για μεγάλες αλλαγές και απότομες προσγειώσεις. Ο πρωταγωνιστής σ’ αυτή την ιστορία μοιάζει να βαδίζει συνεχώς, αλλά φαίνεται αδύναμος να φτάσει κάπου. Δεν είναι το ότι συναντά εμπόδια στο δρόμο του, είναι το ότι αυτά μοιάζουν να τον συνιστούν.
Παρ’ όλ’ αυτά όμως η αφήγηση παραμένει ανάλαφρη, σαν ένα αντίδοτο στη μαυρίλα των ψυχών που περιγράφει. Τα επεισόδια που διαδραματίζονται το ένα μετά από το άλλο είναι κωμικοτραγικά, οι ήρωες όσο πάει αληθινοί, αλλά και ψεύτικοι, φτιαγμένοι από χαρτόνι, οι συνθήκες τραγελαφικές με τον τρόπο τους, αλλά και αντικατοπτρισμοί μιας πραγματικότητας πνιγηρής, αποπνιχτικής.
Η μετάφραση από τα ιαπωνικά στα αγγλικά (1922) κρίνεται ως μάλλον λειψή, ανεπαρκής, κι αυτό μας στερεί κάτι από την αναγνωστική απόλαυση. Μια σύντομη αναζήτηση στο διαδίκτυο μου αποκάλυψε ότι μέχρι σήμερα παραμένει η μοναδική. Κρίμα. Δεν ξέρω αν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά το βιβλίο αυτό αλλά, αν ναι, μη διστάσετε να το διαβάσετε. Οι φίλοι της γιαπωνέζικης λογοτεχνίας θ’ ανακαλύψουν εδώ ένα μάστορα του λόγου στα πρώτα του βήματα και ένα ικανοποιητικό δείγμα γραφής απ’ τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Δεν είναι ό,τι καλύτερο έπεσε στα χέρια μας, αλλά παραμένει, 106 χρόνια μετά από την πρώτη του έκδοση, ένα αξιόλογο ανάγνωσμα.